Kinderen houden hun adem in als ze hun zin niet krijgen… “Geen chocolade? Dan maar dood”.
Het is maar goed dat zelfdoding niet al te gemakkelijk is. De wandeling naar een hoog flatgebouw duurt meestal lang genoeg om af te koelen en enkele keerzijden van je zelfmoord te bedenken. De levenslange tik die omstanders krijgen als jij naast hen neerploft, zou bijvoorbeeld tot terughoudendheid moeten leiden.
Niemand heeft om zijn eigen leven gevraagd, iedereen werd dus zomaar opgezadeld met een lichaam en een geest. Beslissingen over het eigen lichaam en de eigen geest lijken mij toch wel zaken die normaal gesproken buiten het beslissingsveld van anderen zouden moeten vallen.
Zelfmoord en zelfdoding mogen dan hetzelfde doel beogen ongeacht de gebruikte middelen, maar zelfdoding lijkt maatschappelijk toch heel wat meer aanvaard en milder. Meer dan bij zelfdoding gaat het bij zelfmoord om een wanhoopsdaad. Mensen zijn in een situatie terecht gekomen waarvoor ze geen andere uitweg meer zien. Ze zijn onmachtig of wanhopig.
Depressiviteit hoeft niet altijd een rol te spelen. Het leven moedwillig beëindigen kan ook een rationele beslissing zijn van een persoon die verder gezond is, ook in mentaal opzicht. Stress kan een belangrijke rol spelen. De wereld waarin wij leven verandert zo snel dat de evolutie het niet kan bijhouden. Wij mensen zijn gewoon nog niet aangepast aan de enorme toename van eisen en prikkels om ons heen. De ontreddering kan groot zijn, zodat er van levensplezier weinig tot geen sprake meer is.
Terwijl zelfdoding een daad is die men geheel en al zelf bedenkt en uitvoert, wordt men bij euthanasie bijgestaan door deskundigen. Euthanasie is dus hulp bij zelfdoding.
Voor de achterblijvers is euthanasie makkelijker te verwerken dan zelfdoding. Immers, de vragen die zich opwerpen bij zelfdoding zijn bij euthanasie meestal wel beantwoord. Na zelfdoding of euthanasie komen de ethische oordelen en de bemoeizucht van buitenstaanders vanzelf op gang. Sommigen vinden dat het recht om te leven ook een plicht is om te leven, anderen tonen begrip als iemand de vrijheid neemt om te beslissen over zijn eigen leven in de meest letterlijke zin. Ik behoor zelf tot die “anderen”.
Religies hebben het er maar moeilijk mee. Nuanceringen komt niet vaak voor, het debat is enorm zwart-wit, terwijl de werkelijkheid vol complexe grijstinten zit. In elk geval respecteer ik de mening van mensen die vinden dat bij een hartstilstand hun moment van overlijden is gekomen en dat de natuur dan zijn beloop moet hebben. Wel zou ik dat dan graag zeker willen weten als ik over hen heen gebogen wil starten met hartmassage en beademing.
Veel religies stellen dat het recht op leven ook een plicht is om te leven. Zo verbieden ze abortus, zelfs als de zwangerschap door verkrachting is ontstaan, zelfs als volkomen helder is dat de vrucht zal leiden tot een kind met zware geestelijke en lichamelijke tekortkomingen. Dat ouders vervolgens, samen met het kind, lange tijd zullen lijden in vele opzichten… speelt nauwelijks een rol in de overtuigingen. Het leven is heilig en moet geleefd worden, kwaliteit van leven is iets waar kennelijk alleen God over gaat. Er moet uitgeleefd worden, letterlijk tot de laatste druppel. Geld speelt geen rol, terwijl geld wel een rol speelt als er beslist moet worden hoeveel steun men wil geven aan hongerbestrijding in ontwikkelingslanden. Om maar eens iets te noemen. Er is sprake van onduidelijkheid, maar ook van hypocrisie.
Zelfdoding is een van de belangrijkste doodsoorzaken bij jongeren tot 40 jaar. Preventie is van het allergrootste belang, want het zal duidelijk zijn dat de levensvragen waarmee deze jongeren worstelen in de loop van de tijd kunnen vervagen. Jongeren die in staat zouden moeten zijn leuk te leven en om welke reden dan ook zelfmoord willen plegen… moeten daarvan worden weerhouden. Goede gesprekken en slimme programma’s op scholen zijn dringend gewenst. Kinderen moeten al vroeg doordrongen zijn van hun sociale taak om te voorkomen dat andere kinderen buiten de groep vallen. Buitengesloten kinderen vormen een belangrijke risicogroep.
Voor mij ben jij, een wintervlinder.
Die hoort in mei, en daarom minder,
dan enkele maanden, moest wachten op de zon.
Om te weten hoe, het leven ooit zo mooi begon.
Dit schreef ik in 1970 voor een klasgenoot op 15 jarige leeftijd zelfmoord pleegde.
Per honderdduizend inwoners zijn er in Nederland jaarlijks elf zelfdodingen, dat is nagenoeg gelijk aan het West-Europees gemiddelde. Oost-Europa heeft er iets meer mee te maken: ca. 30 zelfdodingen per 100.000 inwoners. Let wel: het gaat hierbij niet om euthanasie.
Ik vind het nogal wat als iemand graag dood wil en er mensen zijn die dat trachten te beletten. Mijn eerste gedachte is dan: waar bemoeien die mensen zich mee? Laatst las ik de stelling, dat personen onder de 70 jaar sowieso niet voor de dood mogen kiezen omdat zij nog een lang levensperspectief hebben en er zich altijd prettige mogelijkheden en wendingen kunnen voordoen. Wie zijn eigenlijk de mensen die zomaar ten tonele verschijnen om anderen hun vrijheid te ontzeggen?
Er kan niet ontkend worden dat euthanasie goed is voor de schatkist van een land. Immers, oude en zieke mensen kosten veel geld. Het zal hopelijk duidelijk zijn dat ik niet wil pleiten voor een door de overheid gestimuleerd euthanasieprogramma. Maar helder moet zijn dat iemand die niet gevraagd heeft voor dit leven en er graag vanaf wil, de kans op een menswaardig afscheid moet kunnen krijgen.
Er zijn heel wat misverstanden over de doodswens bij ouderen. Er wordt veel begrip getoond als een oudere geen andere uitweg meer ziet dan de dood. Ouderdom wordt in onze cultuur afgeschilderd als perspectiefloos. Er zijn culturen waar ouderen op handen gedragen worden, bijvoorbeeld vanwege hun veronderstelde wijsheid. Maar daar is in onze cultuur geen sprake van. Beven, benauwdheid, pijn, slecht slapen. Het wordt allemaal aan de leeftijd toegeschreven, terwijl de oorzaken misschien veel meer te maken hebben met het verlies van een partner. Of met het verlies van controle over de eigen huisvesting. Om maar eens iets te noemen.
Euthanasie is erop gericht om een einde te maken aan het lijden van mensen. Eigenlijk zouden alle ontwikkelingen daarop gericht moeten zijn. Er bestaan verplichte programma’s voor droevige ouderen om het leven op te leuken. Al te gemakkelijk wordt er gezegd dat het leven van droevige of dementerende bejaarden op die manier weer aangenaam kan worden gemaakt en dat er weer levenslust ontstaat. Die conclusie trekt men dan als een dementerende oudere weer even lacht en blij is. Dat het plezier een half uur later weg is en gevolgd wordt door weer een hele poos wachten op de dood lijkt de goedwillende “animators” te ontgaan.
Mensen die klaar zijn met het leven, zelfs als ze niet ziek zijn, moeten in mijn ogen niet al te lang lastig gevallen worden met uitstapjes in een boot op de Rijn als deze bedoeld zijn om doodswensen naar de achtergrond te schuiven. De kans immers dat dit niet lukt is erg groot en zo gaan er al te gemakkelijk jaren voorbij waarin iemand misschien wel helemaal niet meer geleefd zou willen hebben.
Een evenwichtig euthanasiedebat is uitzonderlijk, de deelnemers lijken ofwel 100% voor ofwel 100% tegen. Bij twijfel en na zorgvuldige toetsing moet de eigenaar van het lichaam beslissen, is mijn stellige overtuiging. De discussie wordt vaak opgehangen aan begrippen als menswaardigheid. Maar hoe kun je dit soort begrippen nu toepassen op individuele gevallen? In elk geval door die individuele gevallen toch een stem te geven, lijkt me. Een eigen stem duidt in elk geval op een vleugje menswaardigheid.
Ook iemand die niet depressief is of die niet ondraaglijk lijdt moet in mijn ogen de kans hebben om op een menswaardige manier te sterven. Het gaat dan bijvoorbeeld om mensen die al hun dierbaren verloren hebben en steeds meer levensmoe worden. Zij wachten elke dag op de dood, wie wordt daar nu beter van? En om dit ook eens te benoemen: kun je met het geld dat dit kost niet heel wat zinvoller werken aan een mede-menselijker klimaat in het land.
De gedachte dat je in staat bent om later, indien nodig, menswaardig afscheid te kunnen nemen van het leven is natuurlijk zeer geruststellend. Mensen die een dodelijk middel in huis hebben gehaald maken daar lang niet altijd gebruik van. Maar het geeft hen wel prettig soort zekerheid, zodat de laatste dagen en jaren in harmonie geleefd kunnen worden. Men wil controle hebben.
